تغییر اقلیم، مدیریت پایدار کشاورزی و منابع طبیعی

مقدمه

تغییرات اقلیمی یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی بشر می‌باشد. تأثیرات تغییر اقلیم در مقیاس جهانی بی‌سابقه بوده است. تقریباً ۳.۳ تا ۳.۶ میلیارد نفر در مناطقی زندگی می‌کنند که در برابر تغییرات اقلیمی بسیار آسیب‌پذیر هستند. افزایش دما، تغییر در میزان و الگوی بارش، خشکسالی‌های طولانی‌مدت و وقوع سیل‌های ناگهانی از جمله آثار مهم تغییر اقلیم بوده است که بر منابع طبیعی و تولید محصولات کشاورزی تاثیر گذاشته است. میانگین دمای کره زمین از دوران پیش از صنعتی شدن 1.1 درجه سانتی‌گراد افزایش یافته است که منجر به ذوب یخچال‌های طبیعی، افزایش سطح آب دریاها و زیر آب رفتن مناطق ساحلی شده است. طوفان‌ها و گردو غبار شدید با فراوانی و قدرت بیشتری رخ می‌دهند که سلامت، انسان و سایر موجودات زنده را تحت تاثیر قرار داده است. اگر گرمایش جهانی در دهه‌های آینده یا بعد از آن از ۱.۵ درجه سانتیگراد فراتر رود، جامعه انسانی، تولید محصولات کشاورزی و اکوسیستم‌های طبیعی با خطرات جدی بیشتری روبرو خواهند شد.

کشور ما  با توجه به موقعیت جغرافیایی و اقلیمی خود، از جمله کشورهای آسیب‌پذیر در برابر تغییر اقلیم است. تغییر اقلیم بر بخش کشاورزی و منابع طبیعی تاثیر مستقیم گذاشته است. تغییر اقلیم می‌تواند امنیت غذایی را تهدید و بر معیشت کشاورزان و بهره‌برداران تاثیر گذارد.  

آثار تغییر اقلیم بر کشاورزی و منابع طبیعی

تغییر الگوی دمایی و بارش سبب شده است که در بیشترمناطق، کم‌آبی و خشکسالی‌های طولانی‌مدت و در برخی مواقع باران‌های سیل‌آسا صدمات قابل توجهی را ایجاد کنند. افزایش بیابان‌زایی، فرسایش و کاهش حاصلخیزی خاک، افزایش خطر آتش‌سوزی در مناطق جنگلی، تغییر در زیستگاه‌های طبیعی، خطر انقراض گونه‌های گیاهی و جانوری را افزایش و توان اکولوژیک اکوسیستم های طبیعی را  تحت تاثیر قرار داده است.

تولید محصولات کشاورزی تحت تاثیر تغییر اقلیم قرار می‌گیرند. افزایش دما و تنش‌های گرمایی، سرمازدگی‌های ناگهانی  بر رشد گیاهان و تولید محصولات کشاورزی تاثیر منفی داشته است. کاهش کمیت و کیفیت منابع آبی اعم از زیرزمینی و سطحی به دلیل کاهش بارش و افزایش تبخیر، افزایش تعرق و نیاز آبی گیاهان،  از جمله عوامل دیگر تهدید کننده تولید محصولات کشاورزی است. توسعه آفات و بیماری‌های  نوظهور گیاهی، دام، طیور و آبزیان، سبب افزایش تلفات شده که بر تولید، درآمد و معیشت بهره‌برداران تاثیر منفی می‌گذارد.

سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در سال 2023 اعلام کرد که تغییر نظام‌های کشاورزی و غذایی برای سازگاری با تغییر اقلیم ضروری است. این گزارش تأکید می‌کند که ۲۲ درصد از انتشار گازهای گلخانه‌ای جهان در حال حاضر از کشاورزی، تغییر کاربری جنگل‌ها و زمین ناشی می‌شود.

راه‌حل‌های کلیدی برای آینده

مدیریت پیامدهای تغییر اقلیم به عنوان راهبردی کلیدی برای کاهش آسیب‌پذیری، افزایش سازگاری و تاب‌آوری بخش کشاورزی و منابع طبیعی حایز اهمیت است. برای امنیت غذایی پایدار به رویکردهای یکپارچه با اهداف چندگانه نیاز است. ارایه  راهکارهای علمی، فناورانه و سیاستگذاری مناسب  به منظور کاهش صدمات آن ضروری است. بهبود مدیریت اکوسیستم‌ها و احیای منابع طبیعی برای مقابله با خسارات اقتصادی ناشی از بلایای اقلیمی باید مورد توجه قرار گیرد. نمونه‌هایی از گزینه‌های سازگاری مؤثر شامل اصلاح ارقام گیاهی و نژادهای دامی، مدیریت و ذخیره‌سازی آب در خاک با روش‌های آبخیزداری، به کارگیری روش‌های مناسب و توسعه فناوری‌های آبیاری، جنگل-زراعی، تنوع‌بخشی به کشت گیاهان در سطح مزرعه و مدیریت پایدار خاک، منابع ژنتیک، جنگل و مرتع و به کارگیری روش‌های موثر در بیابان‌زایی از اقدامات موثر می‌باشد. معرفی و به کارگیری رژیم‌های غذایی سالم، کاهش ضایعات و تلفات محصولات کشاورزی و  مواد غذایی، همراه با کشاورزی پایدار، می‌تواند تأثیر تغییر اقلیم را  بر کشاورزی کاهش دهد.

اگرچه سیاست‌ها، قوانین و مقررات و اقدام‌های موثر مربوط به تغییرات اقلیم توسعه و بهبود یافته‌اند، اما اقدامات عملی و فراگیر مالی، نهادی و حاکمیتی با مشارکت کلیه ذینفعان و آحاد مردم مورد نیاز است. تدوین برنامه ملی سازگاری با تغییرات اقلیمی در کشاورزی و منابع طبیعی از اقدامات مهمی است که مورد توجه وزارت جهاد کشاورزی قرار داشته است. سرمایه‌گذاری در پژوهش‌ به منظور معرفی یافته‌های تحقیقاتی و  فناوری‌های نوین، اصلاح نظام‌های زراعی با توسعه کشاورزی اکولوژیک، هوشمند اقلیم، استفاده از سنجش از دور و هوش مصنوعی به منظور افزایش تولید محصولات کشاورزی و ارتقای بهره‌وری و راندمان مصرف آب و نهاده‌ها، آموزش کشاورزان در زمینه روش‌های سازگاری با تغییرت اقلیم، حمایت از تشکل‌های مردمی در مدیریت پایدار منابع طبیعی، اولویت دهی در برنامه های مدیریت تغییر اقلیم در برنامه‌های توسعه‌ای کشور و پیش بینی مشوق‌های لازم، تبادل دانش و فناوری با کشورهای پیشرو در مدیریت پیامدهای تغییر اقلیم، جذب سرمایه‌گذاری برای پروژه‌های سازگاری با تغییرات اقلیمی از جمله برنامه‌هایی است که لازم است مورد توجه قرار گیرد.

به کارگیری تمامی تمهیدات در کاهش خسارات و افزایش سازگاری برای مدیریت تغییر اقلیم نقش مهمی خواهد داشت، نقش تغییر اقلیم در افزایش قیمت محصولات کشاورزی در دنیا از جمله نگرانی ‌هایی است که باید مورد توجه قرار گیرد. برنامه‌‍ریزی کلان  در سطح کشور همانطور که در در سند ملی دانش‌بنیان امنیت غذایی و قانون برنامه هفتم توسعه پیشرفت جمهوری اسلامی و سایر قوانین بالادستی آمده، سرمایه‌گذاری قابل قبول در تحقیقات برای معرفی روش‌ها و فناوری‌های مناسب برای ارتقای سازگاری و تاب‌آوری، توسعه زیرساخت‌های مرتبط با تولید، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، اصلاح الگوی مصرف و صرفه جویی در مصرف آب و انرژی، آموزش و ترویج و توسعه بیمه محصولات کشاورزی در برابر مخاطرات اقلیمی لازم است به عنوان یک موضوع اصلی مد نظر سیاستگذاران، کارشناسان  وآحاد مردم قرار گیرد.

بیایید امروز برای فردایی پایدار تلاش کنیم. با هم می‌توانیم تغییر ایجاد کنیم!